تقسیم بندی اوراق قرضه بر اساس سررسید

از نظر سررسید، اوراق بهاردار به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1- متداول‌ترین نوع اوراق قرضه با سررسید مشخص که تنها یک تاریخ سررسید دارد.

 2- اوراق قرضه سریالی که تاریخ‌های سررسید متفاوت دارد. برای مثال تاریخ سررسید یک ورقه قرضه با سررسید مشخص 10 ساله که در سال 1386 منتشر شده است، سال 1396 می‌باشد. در صورتی که ورقه قرضه به شکل سریالی باشد، ممکن است 20 تاریخ سررسید سالانه از 1996 تا 2015 داشته باشد. در هر یک از این سررسیدها، نسبتی از مبلغ ورقه قرضه پرداخت می‌شود. سررسید عامل تمایز میان ورقه قرضه و سند به شمار می رود. در حالی که سند قرضه با سررسید 2 تا 10 ساله منتشر می‌گردد، اما سررسید ورقه قرضه بیش از 10 سال می باشد.

ویژگی های اوراق قرضه

• صاحبان اوراق قرضه، طلبکار شرکت به شمار می‌روند که حق اخذ اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد و حقوق وی در سند قرارداد تعیین می‌شود. صاحب اوراق قرضه هیچ نوع مالکیتی در شرکت ندارد و چیزی از بابت سود سهمی که به سهامداران پرداخت می‌شود، دریافت نخواهد کرد.
• اوراق قرضه دارای سررسید مشخص می‌باشند. در برخی از آن‌ها در یک مقطع معین زمانی سررسید و در برخی دیگر، به تدریج سررسید می‌گردند و دارای ارزش اسمی مشخص می‌باشند.
• در صورتی که ناشر اوراق قرضه دچار ورشکستگی گردد، صاحبان اوراق قرضه برای اخذ اصل و فرع سرمایه خود بر صاحبان سهام حق‌تقدم خواهد داشت. چنان چه شرکتی اقدام به انتشار چند نوع اوراق قرضه نماید، ترتیب اولویت آن‌ها در قراردادهای مربوط، ذکر می‌گردد.
• برخی از شرکت‌ها برای ایجاد جذابیت و انگیزه بیشتر در سرمایه‌گذاران اوراق قرضه با وثیقه منتشر می‌نمایند. برای مثال ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهد. هر چند شرکت‌های مشهور و معتبر معمولاً اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می‌کنند.
• صاحبان اوراق قرضه برای تصمیم‌گیری شرکت حق رای ندارند، هر چند ممکن است در برخی موارد از تصمیم‌گیری‌های شرکت از قبیل انتشار و فروش اوراق قرضه‌های دیگر یا در موارد ادغام شرکت در شرکت‌های دیگر، از حق رای برخودار باشند. در صورتی که شرکت، شرایط مندرج در قرارداد اوراق قرضه را رعایت نکند، آن‌ها می‌توانند بر بسیاری از فعالیت‌های شرکت قدرت خود را اعمال نمایند.
• در صورتی که اوراق قرضه در قالب عرضه خصوصی به خریدار فروخته شود، تنها ناشر و خریدار، طرف‌های قرارداد می باشند. چنان چه اوراق قرضه به چند نفر فروخته شود، غیر از طرف‌های قرارداد شخص دیگری نیز به نمایندگی از طرف صاحبان اوراق قرضه، به عنوان امین بر اجرای تعهدات شرکت نظارت خواهد کرد.

تقسیم بندی اوراق قرضه بر اساس نوع سهم

اوراق قرضه عادی

ارواق قرضه عادی یک نوع دارائی مالی می‌باشد که بیانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است. از ویژگی‌های این نوع اوراق، داشتن حق مالکیت، مسئولیت محدود سهامداران، حق رای و کنترل شرکت و حق تقدم در خرید سهام جدید می‌باشد.

اوراق قرضه ممتاز

اوراق قرضه ممتاز نوعی اوراق بهادار می‌باشد که صاحب آن نسبت به درآمدها و دارایی‌های شرکت، حق یا ادعای محدود و معینی خواهد داشت. و به دو دلیل ممتاز نامیده می‌شود:

1. سود این اوراق قبل از اوراق عادی پرداخت می‌گردد.
2. به هنگام منحل شدن شرکت یا فروش دارایی‌ها، بعد از تسویه بدهی‌های شرکت، ابتدا صاحبان اوراق قرضه ممتاز حقوق خود را اخذ می‌نمایند و سپس مابقی دارایی‌ها به صاحبان سهام عادی پرداخت می‌گردد.

به این نوع اوراق قرضه، اوراق بهادار ترکیبی نیز گفته می شود زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با بطور همزمان دارد. هم چنین از نظر نداشتن سررسید، به اوراق قرضه عادی شباهت دارد؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار می‌گیرند. ویژگی‌های اوراق قرضه بدین صورت است:

• برای صاحبان آن نوعی حق مالکیت در شرکت را به همراه دارد.
• اوراق قرضه ممتاز بدون سررسید می‌باشد.
• شرکت انتشاردهنده مجبور نیست دارایی‌های خود را وثیقه یا رهن این اوراق قرار دهد چرا که صاحبان اوراق قرضه ممتاز حق مالکانه دارند.
• به صاحبان این نوع اوراق قرضه، سود پرداخت می‌گردد که پرداخته آن مستلزم شرکت می‌باشد.
• صاحبان اوراق قرضه ممتاز از نظر دریافت سود سهام نسبت به صاحبان اوراق قرضه عادی از حق‌ تقدم برخودار می باشند. 
• صاحبان اوراق قرضه ممتاز بدون حق رای هستند و در زمان انتخاب هیات مدیره و یا سایر امور مربوط به اداره شرکت حق رای نخواهند داشت و نمی‌توانند در تصمیم‌گیری‌های شرکت سهیم باشند.

اوراق قرضه مشارکت

اوراق قرضه مشارکت می‌تواند بصورت بی نام و یا بانام باشد که بر طبق قانون چگونگی انتشار اوراق مشارکت با مجوز قانون خاص یا مجوز بانک مرکزی، برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز به منظور ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‌های سودآور برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های ساختمانی و خدماتی، تولیدی، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسات عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی منتشر می‌گردد و از طریق عرضه عمومی، به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند واگذار می شود.

ابزار مشتقات 

ابزار مشتقات، اوراق قرضه ای که به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن‌ها براساس دارایی اصلی دیگری تعیین می‌گردد. این اوراق قرضه با وجود آن که ارزش ذاتی ندارند اما هم چون یک اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می‌شوند. ابزار مشتقه بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند که مهم ترین آن‌ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی می‌باشند.

اوراق قرضه اختیار معامله

اختیار معامله نوعی اوراق قرضه است که در بازار بورس ایران موجود نیست و دارای دو نوع Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش می‌باشد. این نوع اوراق قرضه دربرگیرنده نوعی حق است که می‌توان در صورت لزوم از آن‌ها استفاده نمود. در قرارداد اختیار خرید، خریدار می‌تواند اوراق بهادری را در زمان مشخصی خریداری نماید.

قرارداد آتی

قرارداد آتی نوعی ابزار مشتقه به شمار می‌رود که می‌‌تواند در بازارهای مالی خرید و فروش شود. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید تعیین شده، مقدار مشخصی از کالا را در مقابل قیمتی که الان تعیین می کنند، به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد.

اوراق قرضه اسلامی (صکوک)

صکوک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی می‌باشد که با نام دیگر اوراق قرضه اسلامی شناخته می‌شود. هدف از به کارگیری صکوک به عنوان ابزاری جدید در بانک‌داری اسلامی ایجاد ابزاری ابتکاری است که منطبق بر قوانین شریعت اسلام باشد و نه تقلید از اوراق قرضه مبتنی بر بهره در بانک‌داری. این اوراق قرضه به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند براساس فعالیت‌های سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیت‌هایی که بدون خلق ارزش و کار صورت می‌گیرند، سودآوری داشته باشد. اوراق قرضه صکوک، منابع مالی را با پشتوانه دارایی‌ها و ترازنامه شرکت‌های خاص جذب می‌نمایند.