سهام چیست:
سهام عبارت است از سهم قسمتی از سرمایه شرکت که میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی را مشخص میکند. ورقه سهم سند قابل معامله‌ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب و یا نماینده صاحب آن در شرکت سهامی دارد. سهم ممکن است با نام و یا بی نام باشد. چنانچه برخی از سهام شرکت‌ها با رعایت مقررات قانون تجارت مشمول مزایایی شوند، سهام ممتاز نامیده میشوند.
سرمایه شرکت براساس مجموع ارزش اسمی سهام شکل میگیرد و در صورت منحل شدن شرکت هر یک از سهامداران حق دارند تا مبالغ اسمی سهام خود را مطالبه نمایند. اگر سهم انتفاعی جز سرمایه شرکت نباشد، صاحب سهم نمی‌تواند پس از انحلال شرکت حق مطالبه مبلغ اسمی آن را داشته باشد.
در شرکت سهامی همه سهامداران حقوق مساوی دارند که شامل میزان مشارکت تعهدات و منافع صاحب سهم در شرکت سهامی است و دارنده سهم برای استفاده از این حقوق باید مبلغ اسمی سهمی را که قبلاً پذیره‌نویسی نموده در مهلت مشخص شده پرداخت کند.
انواع سهام:
سهام با نام :
سهامی که دلالت بر مالکیت شخص معینی دارد و نام مشخصات صاحب سهم در ورقه سهم و در دفتر ثبت شرکت درج شده است را سهام با نام گویند که در موارد زیر صدور آن ضرورت دارد:
-تا زمانی که مبلغ اسمی هر سهم بی نام به طور کامل پرداخت نشده باشد.
-مدیران، شرکت سهامی را به عنوان وثیقه در شرکت می سپارند که تا پایان مفاصا حساب دوره تصدی مدیران این سهام غیرقابل انتقال است.
-به منظور حمایت از حقوق صغار و محجورین، سهام آنها غیر قابل انتقال است.
هرگونه نقل و انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت سهام شرکت صورت گیرد. در غیر این صورت فاقد اعتبار قانونی برای شرکت و اشخاص ثالث میباشد.
سهام بینام:
سهام بی نام در صورتی است که نام دارنده در آن درج نشود و به صورت سند در وجه حامل تنظیم دارنده آن مالک شناخته گردد مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. سهام بی نام به راحتی قابل نقل و انتقال بوده و انتقال مالکیت با قبض انجام میشود.
سهام بینام از لحاظ صلاحیت محاکم در حکم اموال منقول میباشد که برای انتقال آن باید به دادگاه محلی مراجعه نمود. در این نوع سهام مشکلاتی از قبیل سرقت، مفقود شدن سهام بی نام و یا خیانت در امانت امین و وکیل نسبت به سهامی که به آنها سپرده شده موجب به وجود آمدن خطراتی برای صاحب آن محسوب میشود. این امر به دلیل بی نام بودن سهام است که مانع شناسایی دارنده اصلی میشود. سارق میتواند سهم مزبور را در بازار بورس و یا خارج از آن به اشخاص دیگری بفروشد و خریدار نیز حق تصرف به عنوان مالک سهام را دارد.
سهام ممتازه:
یکی از ویژگیهای مهم شرکتهای سهامی تساوی حقوق سهامداران میباشد جز در دو مورد که به سهم ممتاز میانجامد. این دو مورد عبارتند از:
-اول آنکه شرکت با مشکلات مالی مواجه باشد و نتواند به آسانی به منابع مالی دست پیدا کند که در این شرایط باید امتیازات بیشتری به سهامداران جدید داده شود.
-مورد دوم این که در زمان افزایش سرمایه شرکت از ذخایر مالی خود برای این منظور استفاده کند که در این صورت باید حقوق سهامداران نیز افزایش پیدا میکند.
سهام ممتاز میتواند به شکل برداشت نفع ثابت از سود قابل تقسیم شرکت انجام شود. همچنین صاحب سهم ممتاز میتواند نسبت به صاحبان سهام عادی در برداشت ارزش اسمی ممتاز به هنگام انحلال و تصفیه و تقسیم دارائی شرکت اولویت داشته باشد. به هنگام انحلال و تصفیه شرکت مطالبات معوقه صاحبان سهام ممتاز از دارائی شرکت پرداخت میگردد و نیز هنگام استهلاک سهام شرکت صاحبان سهام ممتاز دارای اولویت میباشند.
سهم موسس یا انتفاعی:
سهم موسس یا انتفاعی سهمی است که دارنده آن بدون داشتن هیچ گونه حقی از سرمایه شرکت به نسبت سهم خود از منافع شرکت بهره مند میگردد و عموماً موسسان شرکت این گونه سهام را بابت اطلاعات علمی و فنی و تجارتی که به شرکت میآورند، به خود اختصاص میدهند. حقوق صاحبان سهام موسس یا انتفاعی در اساسنامه شرکت باید مثل حق حضور در مجامع حق رای، حق اولویت در پذیره نویسی سهام و … مشخص شود.
سهامداران مزبور مالک سرمایه نیستند بنابراین سهامداران شرکت محسوب نمیشوند اما در منافع شرکت سهیم هستند و مانند طلبکار از آن بهره میبرند. میزان استفاده آنها از سود بستگی به موفقیت و سودآوری شرکت دارد.
شکل سهام و مطالبه مبلغ اسمی سهام:
ورقه سهام باید شامل اطلاعاتی از جمله نام شرکت، شماره ثبت آن در دفتر ثبت شرکت‌ها مبلغ سرمایه ثبت شده، مقدار پرداخت شده آن، نوع سهم تعیین شده، مبلغ اسمی سهم، مقدار پرداخت شده سهم و بالاخره تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است، باشد.
در رابطه با مطالبه مبلغ اسمی سهام که بهای تعهد شده سهام هر شرکت سهامی باید ظرف مدت تعیین شده (حداکثر پنج سال) بدون تبعیض از کلیه صاحبان سهام دریافت گردد. مطالبه تمام یا قسمتی از مبلغ پرداخت نشده سهام باید در روزنامه رسمی کشور منتشر شود و چنانچه صاحب سهم بقیه بهای تعهد شده را در مهلت مقرر پرداخت نکند، به نرخ رسمی بهره به علاوه چهار درصد در سال باید جریمه پرداخت کند.
سهامدارانی که با وجود مطالبه هیات مدیره بقیه تعهد خود را بابت سهام پرداخت نکرده اند، حق حضور و رای در جامع عمومی آنها از بین میرود. در صورت پرداخت بدهی خود مجدداً حق حضور و رای در مجامع عمومی را خواهند یافت و میتوانند حقوق مالی وابسته به سهام خود را را دریافت نمایند.
تبدیل سهام:
تبدیل سهام بی نام به سهام بانام در سه نوبت و هر یک به فاصله 5 روز در روزنامه کثیرالانتشار شرکت منتشر میشود. در مدتی که نباید کمتر از 6 ماه از تاریخ اولین آگهی باشد به صاحبان سهام مهلت تبدیل سهام از سوی شرکت داده میشود. پس از انقضای مهلت مزبور، کلیه سهام بینام شرکت باطل میشوند و به تعداد آنها سهام بانام صادر و از طریق بورس اوراق بهادار فروش میرسند.
در تمامی مراحل تبدیل سهام بانام به سهام بی نام و بالعکس، باید مراتب پس از انقضای مهلتهای مقرر در قانون اداره ثبت شرکت‌ها جهت اطلاع عمومی اعلام شود.
طبق ماده 722 ق.م در صورتی که سهام بی نام برای رهن گذاشته شود، باید به قبض مرتهن یا شخصی که قرار است سهام به او داده سود، ارائه گردد. در مورد رهن سهم بانام مراتب در دفتر سهام شرکت ثبت میشود، در غیر این صورت از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار میباشد.